informatyk, automatyk i biocybernetyk, uczony o szerokich horyzontach i niekonwencjonalnych zainteresowaniach, należy do grona najwybitniejszych polskich naukowców. Prowadził pionierskie w Polsce badania nad zastosowaniem sztucznych sieci neuronowych i sztucznej inteligencji w zakresie biocybernetyki i komputerowego modelowania systemów biologicznych.

Uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa Akademii Pedagogicznej: 9 maja 2008 roku.

Laudacja

Magnificencjo,
Wysoki Senacie,
Panie, Panowie

W dzisiejszej dobie, dobie coraz węższej specjalizacji tak na polu nauki, jak i w innych dziedzinach życia, coraz rzadziej zdarzają się uczeni o bardzo rozległych horyzontach, obejmujących wiele dziedzin, zainteresowań i interdyscyplinarnym podejściu do wiedzy i jej zastosowań. Przyjęło się wtedy mówić, iż - na podobieństwo Wielkich Ludzi Renesansu - są to ludzie o osobowości i umysłowości renesansowej. Niewątpliwie do takich badaczy należy nasz dzisiejszy Doktorant Honorowy Prof. zw. dr hab. inż. Ryszard Tadeusiewicz. W czasie Swej błyskotliwej kariery naukowej przyczynił się Profesor Tadeusiewicz do zainicjowania w Polsce kilku nieraz dość odległych nowych obszarów badawczych, które potem bardzo intensywnie się rozwijały, stając się zaczynem powstawania i rozwoju całych szkół naukowych.

Na początku lat 70. ubiegłego stulecia prace Profesora zapoczątkowały w Polsce badania naukowe w zakresie modelowania cybernetycznego systemów biologicznych. Nie od rzeczy będzie tutaj wspomnieć, iż zainteresowanie Profesora problematyką biologiczno-medyczną współgrało ze studiami, jakie podjął na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Krakowie już po uzyskaniu stopnia naukowego w zakresie automatyki na Akademii Górniczo-Hutniczej. Należy podkreślić, że publikacje i książki prof. Tadeusiewicza na temat biocybernetyki i inżynierii biomedycznej pojawiły się znacznie wcześniej, nim powstał odpowiedni Instytut PAN i są do dzisiaj cytowane jako źródło inspiracji przez całe pokolenia badaczy. Pierwsze artykuły prof. Tadeusiewicza dotyczące modelowania komputerowego fragmentów systemu słuchowego człowieka pochodzą z 1973 r. (były one podstawą obronionej z wyróżnieniem w 1975 r. rozprawy doktorskiej na temat biocybernetycznych metod rozpoznawania obrazów dźwiękowych), a pierwsze prace dotyczące modelowania struktur neuropodobnych powstały w 1974 r., wyprzedzały więc o blisko dwadzieścia lat falę badań neurocybernetycznych, z jaką mieliśmy do czynienia w latach 80. i 90. Warto dodać, że książka prof. Tadeusiewicza na temat biocybernetyki, wydana po raz pierwszy w 1978 r., była wielokrotnie wznawiana. Jednym z popularnych obecnie tematów badań naukowych w obszarze informatyki są "algorytmy mrówkowe", a także takie tematy, jak dynamika roju czy badania złożonych zachowań populacji prostych indywiduów połączonych określonymi związkami o charakterze społecznym (np. badania automatów komórkowych). Na tym tle warto przypomnieć prace biocybernetyczne prof. Tadeusiewicza, który modelował komputerowo rodzinę pszczelą już w latach 70. i publikował na ten temat prace (np. artykuł The computer model of the bee colony, "System Science" 1983, nr 3) na wiele lat przed pierwszymi zachodnimi opracowaniami na ten temat. W ten sposób kładł Profesor podwaliny pod zastosowanie modelowania cybernetycznego do wyjaśniania wybranych fenomenów biologicznych.

Drugim obszarem, w którym prof. Tadeusiewicz zainicjował badania i zainspirował innych uczonych, były prowadzone w latach 70. i 80. prace z zakresu automatycznego rozpoznawania mowy polskiej. Tej problematyki dotyczyła obroniona w 1980 r. rozprawa habilitacyjna prof. Tadeusiewicza. Warto dodać, że prof. Tadeusiewicz był w latach 70. pionierem technik komputerowego przetwarzania sygnałów dźwiękowych i twórcą wielu używanych do dzisiaj narzędzi do zaawansowanej analizy złożonych sygnałów wibroakustycznych. Jego książka Sygnał mowy, wydana w 1988 r., jest do dzisiaj jedną z najczęściej cytowanych monografii w tym zakresie. Wyniki badań związanych z tą grupą problemów były publikowane w kilkudziesięciu pracach - głównie zagranicznych, wielokrotnie cytowanych. W uznaniu pionierskich prac dotyczących cyfrowej analizy sygnałów dźwiękowych, ze szczególnym uwzględnieniem automatycznego rozpoznawania mowy polskiej, Polskie Towarzystwo Fonetyczne przyznało prof. Tadeusiewiczowi dożywotni tytuł honorowego członka tej organizacji. Warto dodać, że wyróżnionych w ten sposób zostało tylko siedmiu badaczy (w większości zagranicznych).

Trzecią dziedziną, którą prof. Tadeusiewiczowi udało się odkryć dla polskich badaczy, była problematyka sieci neuronowych. Badania z tego zakresu prowadził prof. Tadeusiewicz nieprzerwanie od wczesnych lat 70., dlatego gdy na początku lat 90. dziedzina ta stała się przedmiotem szerokich dociekań naukowych, pierwszą polską książką na ten temat była monografia prof. Tadeusiewicza (wydana po raz pierwszy w 1993 r.). Większość badaczy oraz praktyków zajmujących się obecnie w Polsce neurokomputingiem przyznaje, że początki ich wiedzy związanej z tym tematem wiążą się z publikacjami prof. Tadeusiewicza. Prace z zakresu zastosowań sieci neuronowych publikuje prof. Tadeusiewicz nieprzerwanie do dnia dzisiejszego, przy czym ostatnio są to głównie artykuły związane z zastosowaniem tej techniki do analizy wybranych sygnałów biomedycznych (np. akustycznych potencjałów wywołanych z pnia mózgu, tzw. ABR). W uznaniu zasług jako pioniera neurocybernetyki polskiej w 2004 roku prof. Tadeusiewicz udekorowany został medalem For pioneer of neural networks in Poland przyznanym w obecności najwyższych władz IEEE przez IEEE Neural Network Society - Polish Chapter.

Na początku lat 90. prof. Tadeusiewicz odkrył i rozwinął kolejny nowy obszar badawczy, związany początkowo z komputerowym przetwarzaniem obrazów na potrzeby robotyki (duże znaczenie miały tu książki Profesora Rozpoznawanie obrazów, PWN, 1991 oraz Systemy wizyjne robotów przemysłowych, WNT, 1992), a potem z szerszym kontekstem automatycznego rozpoznawania obrazów. W drugiej połowie lat 90. wystąpił Profesor na forum międzynarodowym z unikatową koncepcją automatycznego rozumienia obrazów (i innych sygnałów), która wywołała bardzo szerokie zainteresowanie na całym świecie (liczne referaty wygłoszone w USA i w Japonii). Koncepcja ta uwzględnia psychologiczny model percepcji wzrokowej, zgodnie z którym system wzrokowy człowieka skuteczniej rozpoznaje te informacje, dla których posiada wcześniejsze doświadczenia percepcyjne. W dorobku ostatnich lat, na szczególną uwagę zasługują tutaj dwie monograficzne książki: Medical Images Understanding Technology (2004) i Modern Computational Intelligence Methods for the Interpretation of Medical Image (2008) opublikowane wspólnie z prof. dr. hab. Markiem R. Ogielą w renomowanym wydawnictwie Springer Verlag oraz szeroko cytowany rozdział w książce Computer-Aided Intelligent Recognition Techniques and Applications wydanej przez wydawnictwo Wiley w 2005 roku.

Aktywność naukowa prof. Tadeusiewicza nie ogranicza się do samych tylko obszarów związanych z techniką, gdyż na przełomie XX i XXI wieku zainicjował On interdyscyplinarne badania naukowe związane z psychologicznymi, socjologicznymi, a także filozoficznymi aspektami rozwoju tak zwanego społeczeństwa informacyjnego. Między innymi przedmiotem szczegółowej refleksji naukowej prof. Tadeusiewicza w tym obszarze były liczne prace związane z problematyką nauczania komputerowo wspomaganego (tzw. e-learning) oraz z telemedycyną. Na podstawie tych badań, a także w wyniku pionierskich w Polsce prac metodologicznych Profesora powstało obecnie kilkaset prac różnych autorów, w których wskazuje się bardzo wyraźnie i jednoznacznie na inspirującą rolę prof. Tadeusiewicza w ich tworzeniu. Warto dodać, że w tej ważnej dziedzinie poza kilkoma publikacjami naukowymi prof. Tadeusiewicz wydał również popularną książkę Społeczność Internetu, która cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem w Polsce i została także przetłumaczona na języki: niemiecki, rosyjski, ukraiński, słowacki, a ostatnio przygotowywana jest jej edycja w języku chińskim.

Profesor Tadeusiewicz posiada w swym dorobku ponad 650 prac naukowych, opublikowanych w renomowanych periodykach naukowych w kraju i za granicą oraz prezentowanych na stu kilkudziesięciu konferencjach naukowych, krajowych i międzynaro-dowych. Jest również autorem ponad 70 monografii naukowych i innych książek, m.in. cenionych i poszukiwanych podręczników, a także kilkudziesięciu artykułów i kilku książek popularnonaukowych (w tym m.in. książki i serii artykułów przeznaczonych dla dzieci). Jest również cenionym popularyzatorem wiedzy i publicystą zajmującym się problemami nauki i szkolnictwa wyższego. Jego swada zaś i piękna polszczyzna przyniosły Mu w 2002 r. Tytuł Mistrza Mowy Polskiej.

Profesor prowadził wykłady na większości krakowskich uczelni: od 30 lat nieprzerwanie wykłada na AGH, od 25 lat w obecnym Uniwersytecie Ekonomicznym, gdzie współtworzył Katedrę Informatyki. Przez ponad 10 lat wykładał w naszej Uczelni, głównie w ramach podyplomowego kształcenia nauczycieli informatyki. Niech mi wolno będzie wspomnieć tutaj wspólne z Profesorem eskapady Jego - niech mi Profesor wybaczy - wysłużonym już nieco "Fiatem" 126p do Tarnobrzega na zajęcia na prowadzonych tam przez ówczesną WSP studiach podyplomowych. Wspierał też Profesor Swą Osobą nowo powstający w uczelni u schyłku lat 80. ubiegłego wieku Samodzielny Zakład Informatyki, z którego wyrosła później Katedra Informatyki i Metod Komputerowych. Przez 6 lat pracował dodatkowo także na AWF w Krakowie, organizując tam Zakład Antropomotoryki Biocybernetycznej i będąc współautorem podstawowego podręcznika z tej dziedziny Antropomotoryka biocybernetyczna, Wydawnictwo AWF, 1993. Wielokrotnie prowadził różne zajęcia na krakowskiej Akademii Medycznej, gdzie w 2001 r. został poproszony o objęcie funkcji kierownika dwóch zakładów Collegium Medicum UJ (Zakładu Biocybernetyki oraz Zakładu Biostatystyki i Informatyki Medycznej). Przez dwa lata wykładał na Akademii Sztuk Pięknych biocybernetykę percepcji i komputerowe przetwarzanie obrazów.

Wypromował łącznie 55 doktorów (w AGH, Akademii Ekonomicznej i Akademii Medycznej), recenzował 232 rozprawy doktorskie i 100 rozpraw habilitacyjnych, opiniował 82 wnioski o nadanie tytułu naukowego profesora, opracowywał cztery wnioski o nadanie tytułu doktora honoris causa, w tym między innymi laudację dla Ojca Świętego Jana Pawła II.

Wielokrotnie był powoływany na superrecenzenta Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów, a obecnie jest wybranym przez środowisko członkiem CK (na drugą kadencję), był także członkiem różnych ciał opiniodawczych i doradczych przy urzędach Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Nauki, Premiera Rządu RP i Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Wysoka ocena dorobku i osiągnięć naukowych prof. Tadeusiewicza tak na forum krajowym, jak i międzynarodowym przyniosła Mu w 1998 r. wybór na członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności, w dwa lata później na członka zagranicznego Rosyjskiej Akademii Nauk Przyrodniczych, zaś w 2002 r. na członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk. Aktualnie pełni On w Polskiej Akademii Nauk funkcje: wiceprezesa Krakowskiego Oddziału PAN i członka Prezydium PAN w Warszawie. We wrześniu 2003 r. prof. Tadeusiewicz został wybrany członkiem zagranicznym Francuskiej Akademii Nauki, Sztuki i Literatury.

W uznaniu swych zasług jest prof. Tadeusiewicz doktorem honoris causa licznych uczelni krajowych i zagranicznych, a to historycznie rzecz ujmując: Międzynarodowego Uniwersytetu ANSTEd (z siedzibą w Wielkiej Brytanii), Politechniki Częstochowskiej i Politechniki Wrocławskiej, Uniwersytetu Technicznego w Iwano-Frankowsku (Ukraina), Uniwersytetu Technicznego w Koszycach (Słowacja), Politechniki Łódzkiej, Politechniki Śląskiej oraz Uniwersytetu Zielonogórskiego. W 2002 r. otrzymał Profesor godność honorowego profesora Narodowego Uniwersytetu Górniczego Ukrainy (z siedzibą w Dniepropietrowsku).

Prof. Tadeusiewicz jest stałym recenzentem kilku czasopism naukowych o zasięgu międzynarodowym (m.in. "Neurocomputing", "Computer Vision and Graphics", "Signal Processing", "Biological Cybernetics") i stałym członkiem kolegiów redakcyjnych kilku innych, m.in. "Machine Graphics & Vision", "Image Processing and communications", "Applied Mathematics and Computer Science", członkiem rad naukowych wielu krajowych i międzynarodowych konferencji naukowych.

Prof. Tadeusiewicz ma bardzo rozległe międzynarodowe kontakty naukowe, współpracuje blisko z wieloma wiodącymi zagranicznymi ośrodkami naukowymi, jest także członkiem wielu międzynarodowych towarzystw, w tym także "Senior Member" w prestiżowym The Institute of Electrical and Electronics Engineers, Inc.

Nie zaniedbuje przy tym aktywności w wielu ogólnopolskich towarzystwach naukowych, w tym przede wszystkim w Polskim Towarzystwie Informatycznym (członek założyciel), Polskim Towarzystwie Cybernetycznym, Polskim Towarzystwie Biofizycznym, Polskim Towarzystwie Sieci Neuronowych.

W latach 1990-1997 pełnił prof. Tadeusiewicz ważne funkcje z wyboru w Komitecie Badań Naukowych, biorąc czynny i istotny udział w zarządzaniu nauką polską.

Nie można pominąć w dorobku Profesora Jego osiągnięć organizacyjnych jako najpierw prorektora, a później rektora Akademii Górniczo-Hutniczej. Był profesor Tadeusiewicz najdłużej nieprzerwanie pracującym rektorem w całej Polsce oraz najdłużej sprawującym urząd rektorem w historii AGH. Jako rektor AGH był prof. Tadeusiewicz także bardzo aktywnym członkiem Konferencji Rektorów Europy (CRE), przekształconej potem w Unię Europejskich Uniwersytetów (EUA) oraz Polskiego Forum Akademicko-Gospodarczego.

Niech mi wybaczy Doktorant Honorowy, że nie byłem w stanie w tym wystąpieniu przedstawić wszystkich Jego osiągnięć, a niektóre, niewątpliwie ważne, przedstawiłem może zbyt skrótowo, ale - jestem przekonany - że i tymi, które udało mi się wymienić, można by obdzielić kilku wybitnych uczonych!

Zamiast własnego podsumowania niech mi wolno będzie zacytować fragment recenzji prof. Tomasza Gobana-Klasa, iż "osiągnięcia prof. zw. inż. Ryszarda Tadeusiewicza w zakresie badań i prac naukowych mogą przyprawić o zawrót głowy, o zdrowej zawiści naukowej nie wspominając".

Zadaniem zaś laudatora jest tylko, nieudolna zapewne przy tak ogromnym dorobku, próba ukazania, iż zaszczytny tytuł doktora honoris causa Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w tym przypadku w najgodniejsze kładziemy ręce!

Prof. dr hab. Jacek Migdałek