fot. Janusz Ślęzak IPN
10 lutego 2025 roku w siedzibie Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Forcie nr 52 i 1/2N „Skotniki”, odbyły się uroczystości upamiętniające ofiary sowieckich zbrodni w 85. rocznicę pierwszej masowej deportacji obywateli polskich w głąb Związku Sowieckiego. Spotkanie poświęcone było także obchodom 80. rocznicy zakończenia kampanii włoskiej II Korpusu Polskiego. Wzięli w nim udział świadkowie historii – Sybiracy i kombatanci reprezentujący Oddziały Związku Sybiraków z Krakowa, Katowic, Częstochowy i Łomży, przedstawiciele instytucji państwowych, naukowych, kulturalnych oraz społecznych. Wcześniej, z asystą wojskową, złożono kwiaty i znicze pod tablicą Zesłańców Sybiru przy placu im. o. Adama Studzińskiego.
Zaproszeni goście mogli uczestniczyć w wernisażu stałej wystawy „Na szlaku II Korpusu Polskiego i w osiedlach uchodźczych – Zesłani na Sybir. Losy obywateli polskich deportowanych w głąb Związku Sowieckiego w czasie II wojny światowej”. Jest to jedyna tego typu ekspozycja w Polsce poświęcona w pełni „Szlakowi Nadziei”. Przygotowano ją w ramach, realizowanego przez Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, programu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza”. Uroczystego otwarcia wystawy dokonali Prorektor ds. Nauki dr hab. Michał Rogoż, prof. UKEN, Dyrektor Wydziału Rewaloryzacji Zabytków Krakowa i Dziedzictwa Narodowego Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego Joanna Florkiewicz-Kamieniarczyk oraz Danuta Sedlak z Katowickiego Oddziału Związku Sybiraków.
fot. CDZWiP UKEN
fot. Janusz Ślęzak IPN
fot. CDZWiP UKEN
Tego dnia miał także premierę zrealizowany przez Centrum film „Nie daj się zabić… Sybiracy w Drugim Korpusie Polskim”.
W latach 1940–1941, podczas czterech masowych deportacji zorganizowanych przez NKWD, w głąb Związku Sowieckiego trafiły setki tysięcy polskich obywateli. Głód, mróz, katorżnicza praca, strach, poniżenie, śmierć najbliższych – były ich codziennością. Po wybuchu wojny między Niemcami a ZSRS, w 1941 roku doszło do podpisania układu Sikorski – Majski. Polskich zesłańców objęła amnestia. Mężczyźni i młodzi chłopcy wstąpili do tworzącej się na południu ZSRS pod dowództwem gen. Władysława Andersa armii polskiej. Żołnierze wyjechali do Iranu, a potem dalej. Po przeszkoleniu na Bliskim Wschodzie, wyruszyli na front włoski. W ramach 2. Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Andersa brali udział w walkach o Monte Cassino, Ankonę i Bolonię. Między innymi, na otwartej ekspozycji prezentowane są, po raz pierwszy, wyjątkowe artefakty pochodzące ze spuścizn po najbliższych współpracownikach gen. Andersa – gen. Zygmuncie Bohuszu-Szyszko, ostatnim dowódcy Drugiego Korpusu Polskiego (zdobywcy Bolonii) oraz majorze Meliku Somchjancu (najwyższym stopniem Ormianinie w Armii Polskiej we Włoszech), który podczas bitwy o Monte Cassino był zastępcą dowódcy, a później dowódcą 4 Batalionu Strzelców Karpackich. Wśród najciekawszych eksponatów znalazły się pas wojskowy, obszycia – patki oficera dyplomowanego i naramienniki z munduru generała Dywizji Zygmunta Bogusza Szyszko, przekazane do zbiorów Centrum przez córkę generała Elżbietę Eaton, mieszkającą obecnie w RPA. Podobnie, pamiątki po majorze Meliku Somchjancu (dokumenty wojskowe, odznaczenia, fotografie z gen. Andersem na ruinach Monte Cassino itp.), które przekazała synowa Zofia Piskorz-Somchjanc, mieszkająca do śmierci w Wielkiej Brytanii.
Razem z armią polską, w 1942 roku Związek Sowiecki opuściła także część ludności cywilnej (około 40 tysięcy), która na podstawie umów polsko-brytyjskich została rozlokowana w osiedlach na terenie Afryki, Indii, Meksyku i Nowej Zelandii. W miejscach tych zaczęły funkcjonować polskie szkoły na wszystkich poziomach, harcerstwo, polskie organizacje społeczne, zakłady rzemieślnicze, wydawana była polska prasa, funkcjonowały nawet kina i teatry. To mało znana karta polskiej historii. Po zakończeniu wojny i likwidacji tych polskich osiedli (nierzadko w miejscach egzotycznych i bardzo odległych), Polacy decydowali się na życie na emigracji. Osiadali na stałe w USA, Kanadzie, Wielkiej Brytanii czy Australii. Również i o tej części historii narodu polskiego opowiada ekspozycja, prezentując współczesne życie polskiej diaspory sybirackiej oraz polskie miejsca pamięci za granicą, w tym sybirackie nekropolie.
Organizatorami uroczystości byli: Wojewoda Małopolski, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie, Rektor Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Zarząd Oddziału Związku Sybiraków w Krakowie, Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń UKEN w Krakowie.
Dziękujemy za liczne przybycie.
Biuletyn Informacji Publicznej
